Bronnen van innerlijke zekerheid
Dat velen worstelen met gevoelens van onzekerheid komt uiteraard door de even snelle als ingrijpende veranderingen die zich vanuit de buitenwereld aan ons opdringen. Maar de zaak heeft ook een innerlijk aspect. Door onze inzet op individuele zelfstandigheid, volgen we niet langer de sociale, religieuze, rituele en persoonlijke codes die van oudsher voor gemoedsrust zorgen. Het is een kwestie van tijd of deze vorm van overmoed wordt afgestraft.
Tussen hoop en vrees
Gedachten over innerlijke zekerheid
(zie pp. 223-238 van P. van Lieshout ed., Sociale (on)zekerheid. De voorziene toekomst. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2016; doi: 10.5117/9789462984608/ch11)
Wie zich voorneemt een opstel te schrijven over innerlijke zekerheid zou zeker van zichzelf moeten zijn. Toch twijfel ik. Want hoewel het onderwerp fascinerend is, heb ik het nauwelijks bestudeerd. Ik verdiepte me niet in de bestaande literatuur en verrichte evenmin empirisch onderzoek. Dat ik me niettemin aan enkele speculatieve gedachten waag, is vooral ingegeven door het besef dat we voor een kanteling staan.
Het gevoel dat we kunnen vertrouwen op een aantal zekerheden van de moderne tijd lijkt voorbij en niemand weet hoe het verder zal gaan. In die situatie kan een reflectie op onze omgang met onzekerheden geen kwaad, zelfs niet wanneer de auteur zo breed uitpakt als hieronder gebeurt. Mijn essay valt in drie onderdelen uiteen. Ik start met een paar vooronderstellingen van theoretische aard, duik vervolgens de geschiedenis in en eindig met de vraag waar we vandaag de dag staan.
In het laatste jaar voor zijn dood dacht de filosoof Ludwig Wittgenstein (1889-1951) grondig over zekerheid na. Dat was niet voor het eerst want zijn Tractatus Logico-Philosophicus was eveneens aan dat thema gewijd. Het verschil was alleen dat hij aan het eind van zijn leven scherp analyseert waarom die zekerheid strikt genomen onmogelijk is (Wittgenstein, 1977). Van de overwegingen die hem tot deze conclusie brengen, noem ik er drie die voor ons onderwerp belangrijk zijn.
