Heilige geest hoogst actueel

Omdat wij leven in een tijd die steeds sneller lijkt te gaan en waarin alles ter discussie staat, wilde ik een klassieke vraag stellen: is er zoiets als een vaste menselijke natuur en zo ja hoe zou je de ontwikkeling daarvan kunnen opvatten? Dit essay schetst hoe menselijke evolutie sinds de primaten verlopen is en welke gevolgen dat voor ons geestelijk functioneren heeft. Mijn conclusie luidt niet alleen dat we van nature het heilige najagen maar dat de heelheid van ons geestelijk leven als zodanig heilig is. Zo bezien kan Artificial Inteligence gemakkelijk op een vorm van heiligschennis uitlopen.

Heilige geest 

We smachten naar een beeld van het geheel. Want we worden overspoeld door een eindeloze stroom van losse feiten, gedachten, voorvallen en meningen. Daar gaat een even verwarrende als verlammende werking van uit. Bijgevolg blijft menigeen worstelen met vragen als deze: Hoe moeten wij de samenhang der dingen zien? Wat is de grote lijn van het verhaal? Wie kan nog onderscheid maken tussen hoofd- en bijzaken? En waar komt dat onbehagen toch vandaan?

Dit essay is een poging om dit soort vragen te beantwoorden. Ik behandel de voorgeschiedenis van het huidige bestaan om zicht te krijgen op de aard en wording van onze menselijke natuur, de waarden die ons bezielen en de houding die we in het moderne leven aannemen. Een dergelijke onderneming grenst uiteraard aan intellectuele overmoed, zeker als de tekst niet meer dan 170 bladzijden mag tellen. Ik wil me daarom bij voorbaat verontschuldigen voor alle omissies en onnauwkeurigheden die dit essay aankleven. Maar wie de grote greep niet waagt, komt nooit aan enig mensbeeld toe.

Bovendien bestaan er goede redenen om juist nu aan een essay als dit te werken. De afgelopen decennia bracht de wetenschap vele nieuwe inzichten aan het licht die zich laten combineren tot een breed verhaal over de menselijke geschiedenis. Ik denk aan werken van ethologen als Frans de Waal, religiewetenschappers als Robert Bellah, cultuurhistorici als Shmuel Eisenstadt, antropologen als Joseph Henrich, sociologen als Shalom Schwartz en vele anderen. Zij allen hakten goed gevormde bouwstenen waarmee we een meer omvattend mensbeeld kunnen metselen. Dat laatste is de taak die ik me in deze studie stel.

Nog een enkel woord over de titel van dit essay. Hoewel de ware betekenis van heilige geest pas duidelijk wordt aan het einde van mijn betoog, wil ik vast wijzen op de paradox waarvoor we staan. Enerzijds is onze geest de kwetsbare uitkomst van een evolutie die miljoenen jaren heeft geduurd. Anderzijds laat diezelfde geest weten wat onze verantwoordelijkheid voor het leven hier op aarde is. Nu de mensheid op het punt staat belangrijke beslissingen over te dragen aan machines die zogezegd intelligenter dan wijzelf zijn, kan het geen kwaad deze huiveringwekkende paradox tot ons te laten doordringen.

Maar eerst moet het verhaal over de aard en wording van onze natuur verteld worden. 

Heilige geest hoogst actueel
04 december 2018

Download het volledige bestand

"Heilige geest hoogst actueel"

Download PDF