Onze geest is de kwetsbare uitkomst van een evolutie die miljoenen jaren heeft geduurd
Gabriel als onderzoeker 1
Omdat wij leven in een tijd die steeds sneller lijkt te gaan en waarin alles ter discussie staat, wilde ik een klassieke vraag stellen: is er zoiets als een vaste menselijke natuur en zo ja hoe zou je de ontwikkeling daarvan kunnen opvatten? Dit essay schetst hoe menselijke evolutie sinds de primaten verlopen is en welke gevolgen dat voor ons geestelijk functioneren heeft. Mijn conclusie luidt niet alleen dat we van nature het heilige najagen maar dat de heelheid van ons geestelijk leven als zodanig heilig is. Zo bezien kan Artificial Intelligence gemakkelijk op een vorm van heiligschennis uitlopen.
Voorbeelden
Groeiende mobiliteit zet het hele idee van een morele gemeenschap onder druk
Gabriel als onderzoeker 2
Omdat Nederland van oudsher een waterrijke samenleving was, konden handel en verkeer zich sterk ontwikkelen. Bovendien deed zich afgelopen halve eeuw een stroomversnelling voor. Behalve het economische verkeer nam ook de ruimtelijke, de sociale en de mentale mobiliteit alsmede het uitwisselen van informatie een hoge vlucht. Al met al vormen we het meest mobiele land van het Europese continent. Als de term ‘vloeibare samenleving’ ergens past dan is het hier. Maar welke morele gevolgen heeft dat? Staan verantwoordelijkheid en bewegingsvrijheid inderdaad haaks op elkaar?
Voorbeelden
Normatieve beginselen worden in het publieke leven onvoldoende onderkend
Gabriel als spreker 1
Op 27 november 2015 nam ik afscheid als hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde aan Tilburg University. De titel van mijn afscheidsrede luidde: Waarom morele vragen politiek urgent worden. De gedachte was dat Nederlandse bestuurders vooral technocraten zijn die te weinig rekening houden met materiële belangen en morele motieven in de samenleving. Dat roept een vacuüm op dat vervolgens door meer radicale politici van links of rechts kan worden gebruikt. Overigens lijkt het erop dat de toen gesignaleerde tendensen de afgelopen jaren alleen maar sterker werden.
Voorbeelden
Het verstoren van de maatschappelijke orde is altijd bedreigend.
Gabriel als spreker 2
Voor Café Weltschmerz had ik op 26 mei 2019 een gesprek met Coen de Jong. Aanleiding was met essay Heilige geest waarin op zoek ga naar datgene wat mensen uit verschillen culturen en tijdperken met elkaar gemeen hebben. Een dergelijke zoektocht naar ‘common sense’ is vooral van belang omdat er vandaag te veel waarde aan identiteit en diversiteit wordt gehecht. We zullen een andere taal moeten ontwikkelen, niet alleen om te begrijpen wat er in de huidige wereld gebeurt maar ook om iets aan de meest urgente problemen te kunnen gaan doen.
Voorbeelden
Als een betaalde baan mij helemaal zou opeisen terwijl ik ook graag voor de kinderen zorg… jammer dan voor dat bedrijf.
Gabriel als Criticus 1
Aanleiding voor dit op 6-9-2016 verstuurde commentaar was een bericht dat er maar weinig vrouwen voorkomen in de top van het Nederlandse bedrijfsleven. Dat wordt meestal als een gebrek aan moderniteit geduid. Maar het kan evengoed bewijzen dat Nederland juist heel modern is. Bijvoorbeeld omdat vrouwen bewust kiezen voor een mogelijkheid die zij hebben en mannen niet: het ter wereld brengen van kinderen en daar lang voor zorgen.
Voorbeelden
In de VS wordt fictie steeds vaker op het Procrustesbed van een puriteinse moraal gelegd.
Gabriel als Criticus 2
Een zorgwekkende ontwikkeling is dat mensen feit en fictie steeds vaker door elkaar halen. Wat dat betreft behelst de polarisering van het publieke leven in de VS een waarschuwing. Enerzijds worden allerlei vormen van fictie daar in toenemende mate op het Procrustesbed van een puriteinse moraal gelegd, anderzijds worden feitelijkheden er als een vorm van nepnieuws afgedaan. Dit ondermijnt een klassiek onderscheid dat in Westerse democratieën altijd een grote rol speelde. Deze kwestie is, zo betogen wij in deze opiniebijdrage aan de Volkskrant, ook voor ons land van belang.
Voorbeelden
